Kekahi Mau Ānuenue Kupaianaha

​

Nui ʻino nā laʻana o ka ʻōʻili ʻana o ke ānuenue i nā manawa e kūʻē ana i ka manaʻo o nāʻepekema komohana. E hōʻike ʻia ana ʻelua laʻana mai ka moʻolelo o Hainakolo, a hoʻokahi laʻana mai ka moʻolelo o Keaomelemele ma lalo iho nei.

​

Iā Kuaikauakama e kū aʻe ana i ka wēkiu o Maunakea, me ka nānā ʻana aku iā luna pono o ke awāwa ʻo Waipio, ua ʻike ʻo ia i ke ānuenue like āna i ʻike mua ai i luna o Haleakalā, ʻoiai ʻo ia ma Maui, penei: “..., ia wa oia i ike mai ai i ke anuenue ana i ike mua ai iluna o ka piko o Haleakala, oiai oia ma Maui. A i kona ike ana’ku i ua anuenue nei, olelo iho la oia iaia iho, “o ke Ku-lua iho la ka keia o ka’u ike ana i keia anuenue. Aohe ua o kela wahi a’u e ike aku nei, aka, aia nae ke anuenue ke pio mai la. Owai la hoi ke alii nui nona keia hoailona lei ula e ku mai la? He kane paha oe: he wahine paha oe?....”[1] He mea kupaianaha ia, no ka mea i ke kuanaʻike ʻepekema komohana, aia ka pono ʻo ke kau ʻana o kauwahi huna wai i ka lewa i mea no ke ānuenue e ʻōʻili ai.

​

ʻO kēia laʻana, like ia me ka laʻana i hōʻike ʻia ma loko o ka māhele 5.6.1 o luna aʻe. I kekahi manawa, e nīnau aku ana ʻo Aniani (he kahuna) i kekahi kahoaka ma o kahi pule. E pule ana aku ʻo ua Aniani i loko o kahi hale, a i lawa nō a pau ka pule ʻana: “...o ka wa no ia i ku’i iho ai ka hekili, olapa ana ka uwila. A ma ia wa i pi’o iho ai kekahi anuenue maluna pono o ka apu awa e hamama ana; a ike aku la keia i ke ku ana mai o kekahi kanaka ui i hele a ohuohu ke poo i ka lehua”[2] ʻO ka mea kupaianaha, ʻo ia ka ʻōʻili ʻana o ia ānuenue ma luna o ka ʻapu ʻawa ma loko o ka hale. ʻAʻole ʻo Aniani i ʻike i kahi o ia kahoaka e kū ana. No laila, pule hou ʻo ia me ke noi ana i ia ʻike. A ma hope o ka pau ʻana o ia pule, penei ka hua: “Pau ka pule a ua Kahuna nei, ike aku la oia ma ke kahoaka i ke ku ana ae o kekahi anuenue a puka mawaho o kaupoku o ko ia nei wahi pupupu hale i ko ia nei ike i keia ano e o ka hoike a ke anuenue, ia wa i puka ae ai keia iwaho o kona wahi hale, no ka nana ana i ka hana a ke ao akua. I nana ae ko ia nei hana i kaupoku o ka hale, e pio ana ke anuenue i kai o ka moana; a ma ia wa hookahi no ike aku la oia i ke ku mai a ka onohi ula i kai lilo o ka moana kaiuli. Ma muli o keia mau hoike a ke anuenue, hoʻomaopopo iho la keia, no ke kai lilo loa mai ke kanaka nona ke kahoaka ana e ike nei. Aole ia he kanaka no Hawaii nei. Ia wa hoi hou mai la oia a komo iloko o ka hale. I nana aku ko ia nei hana i ka apu awa, aohe awa i koe o loko o ua apu la. Aole nohoi he ku o ke anuenue ana i ike ai i na wa pokole mamua iho. Mamuli o keia hoike kamahao a ka apu awa, hoomaopopo iho la ia, he akua ke kanaka nona ke kahoaka ana i ike ai.”[3] Ma muli o ia mau mea, hoʻomaopopo ʻo Aniani, he akua, a he kupua ia kahoaka, mai Kahiki mai. Kupaianaha nō ka hana a ia ānuenue.

​

Ma loko o ka moʻolelo o Keaomelemele.“...oiai o Hina e hoomaemae ana ia ia iho, huli maila kona alo i waho o ka puka o ko laua hale,  a ike maila i ka punohu ula e halii pono ana ma ka puka o ka hale. Pane ae la oia ia Ku, “He mea kupanaha, aole hoi he ua o waho e ku nei ka punohu, no laila, e puka aku oe e nana i ka hana a ka punohu no keia wa.” Ae maila o Ku i ka olelo a kana wahine; ia Ku nae i puka aku ai i waho a huli ae la oia a nana, a ike ae la oia e pipio pono ana nā anuenue ehiku i ka wa hookahi i loko o ka lewa me ke kau wahi ao ua ole.”[4] He mau mea kupaianaha maoli ma loko o ia puanaʻī. Ma ke kuanaʻike ʻepekema, ʻaʻole hiki ke ʻike ʻia nā ānuenue ʻehiku i ka wā hoʻokahi, no ka mea, poahi loa nō nā ānuenue kūlana kiʻekiʻe. Ua ʻike lāua i ka pūnohu ʻula i ka manawa kālaʻe, a aia ia pūnohu ʻula e hāliʻi pono ana i ka puka o ka hale. I ke kuanaʻike ʻepekema, ʻaʻole hiki i ke ānuenue ke ʻōʻili i ia manawa a me ia wahi kekahi.

​

Lehulehu nō nā laʻana nāna e hōʻike i ke ʻano kupaianaha o nā ʻano ānuenue like ʻole ma loko o nā moʻolelo Hawaiʻi kuʻuna.​

 

[1] Hooulumahiehie, 1907 - 1908. "Ka Moolelo Walohia o Hainakolo." Ka Nai Aupuni, Ianuali - Mei 1. Ianuari 7: 1

[2] k.l. Ianuari 9: 1

[3] Hooulumahiehie, 1907 - 1908. "Ka Moolelo Walohia o Hainakolo." Ka Nai Aupuni, Ianuali - Mei 1. Ianuari 9: 1

[4] Manu, Moses. 1885, 2002. He Moolelo Kaao no Keaomelemele. Honolulu: Ka Paʻi Palapala a ka Hale Hōʻikeʻike o Kamehameha. ʻaoʻao 9-10.

​