
Ke Kaʻao o Keaomelemele

Ka Hōʻike Hoʻopōkole:
Ua hānai ʻia ka moʻo kiaʻi ʻo Moʻoinanea e nā akua ma loko o Kuaihelani. Hoʻolālā ʻia kekahi hoʻāo e ia moʻo ma waena o Kū a me ko ka moʻo moʻopuna ʻo Hina. ʻO ka hānau aʻela nō ia o ʻekolu keiki, ʻo ia hoʻi, hoʻokahi keikikāne a me ʻelua kaikamahine. Lawe ʻia akula ke keikikane i Oʻahu a hānai ʻia ʻo ia e Kāne a me Kanaloa ma ka heiau o Waolani ma loko o ke awāwa ʻo Nuʻuanu. ʻO ke kaikuahine o Kāne a me Kanaloa ka makuahine hānai, ʻo Keānuenue kona inoa.
ʻO Paliula ka inoa o ke kaikuaʻana. Ua lawe ʻia aʻela ia i uka ma waena o nā moku o Puna a me Hilo ma ka moku o Keawe. Hānai ʻia ʻo ia e Waka. ʻO Keaomelemele ka inoa o ka muli loa. ʻAʻole ʻo ia i hānau ʻia i ke ʻano maʻa mau. Hānau ʻia ʻo ia e ke poʻo o Hina. Ua hānai ʻia ʻo Keaomelemele i loko o kekahi hale kaʻapuni i kapa ʻia ʻo Kealohilani ma loko o Nuʻumealani. Kuene ʻia ʻo ia e ke ao a hiki i kona hahai ʻana aku i kōna kaikunāne a me kōna kaikuaʻana i Hawaiʻi.
Mākaʻikaʻi ʻo Kū lāua ʻo Hina i nā mokupuni ʻē aʻe o nā lani a loaʻa kekahi ʻepukane hou pākahi iā lāua. Ua hānau ʻia kekahi keikikāne ʻili ʻulaʻula e Hiʻilei, ʻo ia ka wahine hou o Kū. ʻO Kaumailiula ka inoa o ia keikikāne. Hānau ʻia ʻo Kaulanaikipoki‘i (he kaikamahine) e Hina a ʻo Olopana ka makuakāne. Ua kuapo ʻia kēia keiki no kona hānai ʻia ʻana, ʻo ʻia hoʻi, hānai ʻia ʻo Kaulanaikipoki e Kū lāua ʻo Hiʻilei a hānai ʻia ʻo Kaumailiula e Hina lāua ʻo Olopana. Kiʻi ʻia auaneʻi kēia mau keiki he ʻelua e Kane a me Kanaloa i Waolani.
Ua lilo ʻo Paliula ʻo ka wahine a kōna kaikunāne (Kahanaiakeakua) ma Hawaiʻi. Haʻalele ʻo Kahanaiakeakua iā Paliula no ke akua wahine nani ʻo Poliʻahu, ʻo ia hoʻi, ke akua wahine no ka nuʻu hau o Maunakea. Ua huhū ʻo Paliula a huakaʻi ʻo ia i Oʻahu a ʻauana ia i nā kiʻekiʻe o ke awāwa ʻo Mānoa. ʻO ka haʻalele akula nō ia o Paliula no Waianae. Ua aʻo mai ʻo ia i ka hula a i lilo i kekahi loea hula. Huakaʻi ʻo ia i Kauaʻi a aʻo maila i nā hula o kēlā mokupuni. Noho iho ʻo Keaomelemele i nā ao a iā ia i lohe iho ai i ke oli ʻana o kōna kaikuaʻana, ake nō ʻo ia i ka pilina iā Paliula. Ua lilo ʻo Keaomelemele i kekahi loea hula ma o nā aʻo ʻana aku o Kapo. Aʻo aku ʻo Keaomelemele i ka hula iā Kaulanaikipoki a i mākaukau. Ua aʻo ʻia aku ʻo Kaulanaikipoki i ka lāʻau lapaʻau. Pakele akula nō ʻo Kahanaiakeakua mai iā Poliʻahu a hoʻi akula i Waolani. Lilo ʻo ia i kekahi loea kahuna me ka ʻike mōhai a me ka ʻike hana kahuna. Ua ʻuao ʻo Paliula iā Kahanaiakeakua.
Ua male pū ʻo Keaomelemele iā Kaumailiula a noho aliʻi nō lāua i nā mokupuni a pau. Kēnā ʻo Kāne iā Kū lāua ʻo Hiʻilei, Hina, Olopana, a me ka moʻo kiaʻi no ka nohona ma Oʻahu. ʻO ka lawe ʻana mai ʻo Moʻoinanea i kōna ʻohana a me nā aliʻi a pau i Hawaiʻi. Noho aliʻi ʻo Keaomelemele lāua ʻo Kaumailiula i nā mokupuni a pau no kekahi manawa lōʻihi a waiho i ko lāua mau hōʻailona i nā lani no nā mamo.
Ma loko o kēia kaʻao e ʻōʻili ai kekahi mau ʻano ānuenue he ʻewalu. ʻO ia hoʻi, ka piʻo ānuenue, ke ānuenue pāhiku, ka pūnohu, ka pūnohu ʻula, ka uakoko, ka ʻōnohi, ka ʻʻōnohi ʻula, a me ka luakālai. Aia he ʻewalu ʻōuli/hōʻailona o kēia mau ānuenue e hōʻike ʻia ma loko o kēia kaʻao. Hiki ke ʻike ʻia kēia mau ʻano ānuenue a me nā ʻōuli ma loko o ka Papa ma lalo iho nei.

Eia kekahi laʻana mai kēia kaʻao:
“,...oiai o Hina e hoʻomaʻemaʻe ana iā ia iho, huli maila kona alo i waho o ka puka o ko lāua hale, a ʻike maila i ka punohu ula e halii pono ana ma ka puka o ka hale. Pane aela o ia ia Ku, “He mea kupanaha, aole hoi he ua o waho e ku nei ka punohu, no laila, e puka aku oe e nana i ka hana a ka punohu no keia wa.” Ae maila o Ku i ka olelo a kana wahine; ia Ku nae i puka aku ai i waho a huli aela o ia a nana, ike aela o ia e pipio pono ana na anuenue ehiku i ka wa hookahi i loko o ka lewa me ke kau wahi ao ua ole.”[1]
[1] Moses Manu, (2002). He Moolelo Kaao no Keaomelemele. Honolulu, HI: Bishop Museum Press ʻaoʻao 9-10
na Kenneth Sponsler | Dreamstime.com