
He Moʻolelo no ʻAukelenuiaikū

Ka Hōʻike Hoʻopōkole:
ʻO ʻAukelenuiaikū ke keikikāne ʻumikūmākahi o ʻIku a me Kapapaiakea, a ʻo ia kā lāua keikikāne punahele. ʻUmi kaikuaʻana o ʻAukelenuiaikū a he mau loea mokomoko lākou. Manaʻo ʻino lākou iā ia, no ka mea, wahi a kā lākou makuakāne, ʻo ia ka mea e ili ana i ke aupuni mōʻī. Ua kiola ʻia ʻAukelenuiaikū e kona kaikuaʻana i ka lua o Kamoʻoinanea. He ʻai kanaka ʻo Kamoʻoinanea. Ua hoʻokaʻaʻokoʻa ʻia ʻo ʻAukelenuiaikū e Kamoʻoinanea a hōʻike ʻano ʻo ia iā ʻAukelenuiaikū i ka ʻāina hakahaka o Namakaokahaʻi. ʻO ka hāʻawi maila nō ia o ua Kamoʻoinanea iā ʻAukelenuiaikū i kekahi lau hoʻolako ʻai, kekahi mau mea kupanaha ʻē aʻe, a me kekahi pahu nona ke akua ʻo Lonoikoualiʻi i loko iho. Ua aʻo ʻia mai ʻo ʻAukelenuiaikū i ka mea pōʻino koke e Lonoikoualiʻi. A Laila, hāpai ʻia ʻo ia i waho aʻela o ka lua.
I kekahi lā, ua haʻalele ia mau kaikuaʻana iā Kuaihelani, a uhele pū ʻo ʻAukelenuiaikū me lākou a ʻoiai lākou e huakaʻi ana, ʻaʻole lākou i make pōloli i ka lau hoʻolako ʻai o ʻAukelenuiaikū. Iā lākou i hōʻea ai ma kaʻe o ka makālae o ko Namakaokahaʻi moku. A laila, kūkala kaua ia mau kaikuaʻana a ma muli o ia, ua hōʻā ʻia lākou a hiki i lehu e kekahi mau kupua. Eia naʻe, hoʻōla ʻia ʻo ʻAukelenuiaikū i kona ʻau ʻana i ae kai. Ua lilo ʻo ia i hoaloha o nā kauā (ka ʻiole a me ka moʻo). ʻO ka launa pū ihola nō ia o lākou, a koikoi ʻia nō auaneʻi ʻo ʻAukelenuiaikū e nā kaikunāne manu he ʻehā i ka hoʻopalau ʻana o Namakaokahaʻi nāna. Ma ko Namakaokahaʻi hale i hōʻā ʻia ai ka ʻīlio mākonā a hiki i lehu e ʻAukelenuiaikū, a ʻaʻole ʻo ia i ʻai i ka mea ʻai lāʻau make i hāʻawi ʻia iā ia. Ua aʻo ʻia aku ʻo ʻAukelenuiaikū e ke akua wahine i kona mana kalakupua, akā, koe ka lele ʻana. Lilo ʻo ʻAukelenuiaikū i ka mōʻī o ia ʻāina a pau. ʻO kekahi mea e pono ai, ʻo ia ka hana ʻana i kona mana no ka lanakila ʻana i kekahi ʻohana pōʻino ʻē aʻe. Ua hāpai ʻia ʻo ia e ka manu ʻo Halulu i kona pūnana ma luna o ka pali no ka ʻai ʻia ʻana ona, akā, muku ʻia nā ʻēheu a me ka poʻo o ia manu e kā ʻAukelenuiaikū pahi kalakupua. Hoʻokuʻu ʻia ihola ʻo ʻAukelenuiaikū ma luna o kekahi alanui ānuenue i ka honua.
He hoa pāʻani ke keikikāne a me ke kaikuaʻana mua o ʻAukelenuiaikū nāna. Ma o ka ʻae ʻana o ia keikikāne i pili pū ai ʻo ʻAukelenuiaikū i ka hui kele. Uē ʻo ʻAukelenuiaikū i ka make o ia keikikāne a hoʻouna ʻia ʻo ia e kāna wahine no ke kiʻi ʻana mai i ka wai ola i mea e hōʻola hou ai i kona ʻohana make. Aia ka wai ola i ka mole o kekahi lua. Ua hiki ke loaʻa iā ia ia lua ma muli o ka lele hikina ʻana i kahi o ka lā e piʻi aʻe ai. E loaʻa hou auaneʻi iā ia ka ipu nona ka wai ola. Hōʻola hou ʻia kona ʻohana make e kāna wahine. Ua hoʻokele auaneʻi nā kaikuaʻana a me kāna keikikāne, eia naʻe, piholo lākou.
Ua ʻume ʻia ʻo Aukelenuiaikū i ko kāna wahine mau kaikaina uʻi ʻo Pele lāua ʻo Hiʻiaka a hoʻopunipuni ʻo ua Aukelenuiaikū i kāna wahine i ka hele lawaiʻa ʻana i mea e hui pū ai me ia mau kaikaina. Hoʻomaopopo auaneʻi kēia hoʻopunipuni ʻana i kāne wahine a kipaku ʻia aku nā kaikaina uʻi i kekahi wahi ʻē. Hoʻoholo ʻAukelenuiaikū e hoʻi mai i kona ʻāina hānau. Hele akula ʻo ia i Kuaihelani, eia naʻe ʻolohaka ia wahi ke ʻike maka aku ona. Haʻalele akula ka ʻohana iā Kuaihelani no Kauaʻi no ko lākou noho ʻana.
Ma loko o kēia kaʻao e ʻōʻili ai kekahi mau ʻano ānuenue he ʻekolu. ʻO ia hoʻi, ka piʻo ānuenue, ka uakoko, me ka poʻo muku. He ʻekolu ʻōuli/hōʻailona o kēia mau ānuenue e hōʻike ʻia ma loko o kēia kaʻao. Hōʻike ʻia kēia mau ʻano ānuenue a me nā ʻōuli ma loko o ka pakuhi nei.

Eia kekahi laʻana mai kēia kaʻao:
“e noho ana ia wā, ko Halulu lua, he manu nō, ʻo Kiwaha ka inoa. Haʻawi maila ia iā ʻAukelenuiaikū i alanui. ʻO ia ke ānuenue poʻomuku, ʻekolu ʻano, he lenalena, he ʻula, he ʻōmaʻomaʻo. A ma laila lākou i hoʻi ai a hiki i lalo.”
“A hiki ʻo ʻAukelenuiaikū i lalo me nā kānaka, lawe aʻela ʻo Kiwaha i ke alanui ānuenue i ka pali, ma hope o laila, nīnau aku ʻo ʻAukelenuiaikū i nā kānaka: He aha kā ʻoukou mau mea ʻono?...”
na Hoaloha Westcott