top of page

Nui ʻino nō nā mea nāna e kaupalena ana i ka loaʻa hou ʻana i ka ʻike kupuna. E noho ana kākou i kēia au ʻenehana, a no laila, aia ka pono ʻo ka hoʻomaopopo ʻana i nā mea ʻepekema, eia naʻe, ʻiʻini nō ka naʻau i kekahi au nōhie loa, e like me ke au o ko kākou mau kūpuna. E kuʻu mea heluhelu, manaʻolana ʻia, he mea kōkua ka ʻike ma loko o kēia kahuapaʻa no ka hoʻomaopopo ʻana i nā ʻano ānuenue like ʻole e ʻike ʻia i ka lewa o Hawaiʻi nei. He wahi ʻāpana iki paha ia no ko nā kūpuna ʻike ānuenue. Kamahoi a hohonu nō ka ʻike Hawaiʻi kuʻuna e pili ana i ke ānuenue. Ua lehulehu a manomano ka ʻikena o ka Hawaiʻi. Manaʻolana ʻia nō hoʻi, e hoʻomaka nā keiki e hoʻopuka i nā huaʻōlelo kahiko no nā ʻano ānuenue like ʻole a lākou e ʻike ana.

Pīpī ʻōʻili ke ao akua

He manaʻo e pili ana i ka noiʻi e hōʻike ʻia ana ma loko o kēia kahuapa'a, lehulehu nā kūmole i noiʻi ʻia, eia naʻe, aia nō paha kekahi mau ʻike ānuenue Hawaiʻi kuʻuna i loaʻa ʻole i kēia papahana. ʻO ia hoʻi, ʻokoʻa paha ka ʻike ānuenue o kekahi mokupuni, ʻokoʻa paha ka ʻike ānuenue o kekahi mokupuni. Eia kekahi, ma loko o hoʻokahi mokupuni, ʻo ia ʻokoʻa nō ke ʻike ʻia ma waena o nā moku. He laʻana, ma ka moku ʻo Kaupō, Maui, ua ʻike ʻia kekahi ʻano ānuenue pōkole a poepoe i kapa ʻia ʻo Pōpōua ka inoa. ʻIke ʻia ia ānuenue i nā kakahiaka a pau ma luna o ka puʻu ʻo ʻŌʻilipuʻu ma Haleakalā. Ma waho o Kaupō, he inoa ua ʻo Pōpōua, [1] a ma loko nō hoʻi o nā puke wehewehe, ʻo ia mau nō kona ʻano he inoa ua. Eia hou kekahi, ʻaʻole i paʻi ʻia ka ʻike Hawaiʻi kuʻuna a pau ma loko o nā nūpepa, a ʻaʻole nō hoʻi paha i hōʻike ʻia ia ʻike ma waho aʻe o kekahi mau ʻohana. No laila, inā ʻaʻole paha i ʻōkomo ʻia kekahi ʻike ānuenue kuʻuna ma loko o kēia kahuapa'a, i hewa nō hoʻi i ka mea kākau.

​E kuʻu makamaka heluhelu, ʻo ka wahi manaʻo o ka mea kākau, eia kekahi mau panina manaʻo ʻano nui i kupu ma o ka noiʻi ʻana i kēia kumuhana. 


1. ʻOkoʻa ke kuanaʻike Hawaiʻi, ʻokoʻa ke kuanaʻike haole e pili ana i ke ānuenue. Ua maopopo leʻa i ka Hawaiʻi nā ʻano a pau o ia mea he ānuenue, ʻo ia hoʻi nā hōʻilona, nā pōʻai lewa a me nā manawa o ke ānuenue e ʻōʻili aʻe ai. He pilina wehena ʻole ko ka Hawaiʻi me ke ānuenue, he ʻāpana ia no ka moʻomeheu Hawaiʻi. No ka haole, he hōʻailona Paipala paha. Akā ʻo ke ānuenue, i mea nō ia e noiʻi ai a e kālailai ai hoʻi no ka hoʻomaopopo ʻana i kona kālaikūlohea. ʻAʻole ke kuanaʻike Hawaiʻi he ʻike loaʻa wale. He ʻike hohonu ia, a ʻoi aku nō ko ka Hawaiʻi hoʻomaopopo ʻana i ke ʻano kupaianaha o ke ānuenue ma mua o ko ka haole.

2. Aia ka hoʻomaopopo ʻana i ke ʻano ānuenue kikoʻī e ʻōʻili ana ma ke kuanaʻike o ka mea nānā. ʻO ia hoʻi, nā mea i aʻo ʻia mai e kona ʻohana, kona mokupuni i hānai ʻia aʻe ai, a me nā moʻolelo i hahaʻi ʻia maila. 

3. He mea ʻano nui ke kupu ʻana o nā ʻano ānuenue ma ke ʻano he hōʻailona ma loko o nā kūmole like ʻole. Aia ka hapa nui loa o ia mau hōʻailona i loko o nā moʻolelo Hawaiʻi kuʻuna a me ko lākou mau mele. 

4. Lolilua nō nā manawa o nā ʻano ānuenue e ʻōʻili ai. I ke kuanaʻike ʻepekema, ʻōʻili ke ānuenue ma muli o ke anahonua pololei ma waena o ka lā, ka mea nānā, a me ka ua a i ʻole ka noe pūailewa. ʻO ia wale nō nā manawa e ʻōʻili ai. Eia naʻe, ma ke kuanaʻike Hawaiʻi, hiki i ke ānuenue ke ʻōʻili he mau manawa like ʻole, a he nui nā laʻana ma loko o nā moʻolelo Hawaiʻi kuʻuna, a ʻike maka ʻia nō hoʻi e kekahi mau poʻe o kēia au.

Ua ʻohiʻohi ʻia mai ka ʻike ma loko o kēia kahuapaʻa nei mai ka pepa nui laeoʻo e kuhikuhi ana ma kēia PDF nei. Eia kekahi, ua pākuʻi ʻia nō hoʻi kekahi laʻana no nā  hōʻailona a pau i kupu no kēlā me kēia ʻano ānuenue.

​​​​​​​​

[1] He kaʻaʻike leka uila mai Kalei Nuʻuhiwa.

Aloha pūmehana mai kākou.​​​

Mahalo a nui iā ʻoe no kāu kipa ʻana mai a me kou hoihoi i nā ʻano ānuenue Hawaiʻi.

Ua lehulehu a manomano ka ʻikena a ka Hawaiʻi.

Na Julianufer | Dreamstime.com ke kiʻi

bottom of page