top of page
Nā Ānuenue Haʻahaʻa
 

ʻIke pinepine ʻia nā ānuenue haʻahaʻa ma kēia pae ʻāina nei. Eia nā lālā o kēia hui ānuenue:

 

  1. Ka Uakoko

  2. Ka ʻĀlewalewa, Ka Pūnohu, a me Ka Pūnohu ʻula

  3. Ka Pūnohu uakoko 

  4. Ka Lehopulu

He ānuenue haʻahaʻa (na Perception | Dreamstime.com)

Like ka welo mua a me kekahi mau hiʻohiʻona ʻē aʻe o nā lālā a pau o kēia hui ānuenue. He aha ia mea he ānuenue haʻahaʻa? He aha ke kiʻekiʻena o ka haʻahaʻa? I ka lā e kaʻahele aʻe ana, e iho ana ke ānuenue. I ka manawa o ka lā e kau ana i ka huina he 40-42 kekelē ma luna o ka hālāwai i ka hikina (a i ʻole ke komohana), ʻōʻili ke ānuenue ma luna pono o ka hālāwai i ke komohana (a i ʻole ka hikina). I ka manawa e hoʻokela ai ke kūlana o ka lā i ka huina he 42, nalowale ke ānuenue ma lalo o ka hālāwai. ʻŌʻili kauwahi ʻano ānuenue haʻahaʻa ma luna iki aku o ka hālāwai, a no laila, ʻo ke kumu mai, aia paha ia ma ka pōʻai lewa hoʻomakua a i ʻole ka hakaalewa a pōʻai lewa lani lewa paha. ʻO ke ākea maʻamau o nā waihoʻoluʻu a pau ma loko o ke ānuenue, ʻo ia ma kahi ia o 680 kapuaʻi.[1] No laila, inā, e pili ka waihoʻoluʻu waioleka o ia ānuenue ma ka hālāwai, a laila, kīkoʻo paha nā waihoʻoluʻu ʻē aʻe a hiki i 680 kapuaʻi ma luna o ka hālāwai, no laila, aia ka waihoʻoluʻu ʻula ma kekahi hapa o ka pōʻai lewa lani lewa. Ma loko o ke Kiʻi o luna aʻe a me ka Pakuhi o lalo iho, hiki ke ʻike ʻia nā waihoʻoluʻu a pau a me kekahi ma loko o ka piʻo. He ānuenue haʻahaʻa ia, no laila, he pūnohu paha (e nānā ʻia ka māhele 5.9.2). He aha ke kiʻekiʻena o ia wahi ma loko? Inā, nānā ʻia ka Pakuhi 41, me he mea lā, hiki paha ke ʻōkomo ʻia ko nā waihoʻoluʻu ākea he 4-5 o ia pūnohu ma loko o ia wahi. No laila, ʻo ke kiʻekiʻena o ko ia pūnohu wēkiu, ʻo ia ke ākea o nā waihoʻoluʻu a pau (he 680 kapuaʻi) + ke kiʻekiʻe o kahi ma loko o ka piʻo (4-5 x 680 kapuaʻi). No laila he 3400 – 4800 kapuaʻi ka wēkiu o ia pūnohu.[2] No laila, aia ka wēkiu ma loko o ka pōʻai lewa lani lewa (e nānā ʻia ka māhele 4.2.2 no ka wehewehena o ko nā pōʻai lewa kiʻekiʻena). Ma muli o ia kālailai, hiki paha ke hoʻokumu ʻia kekahi hapa o ko ka lewa lani lewa kiʻekiʻena ma ke ʻano he wehewehena no kekahi ānuenue haʻahaʻa.

Ke kiʻekiʻena o kekahi ānuenue haʻahaʻa

Hōʻike ʻia nā hopena noiʻi o nā ānuenue haʻahaʻa a pau ma loko o nā ʻaoʻao no kēlā me kēia ānuenue haʻahaʻa. Eia naʻe, ma ʻaneʻi, e kilo ʻia iho nā ʻikepili hōʻailona o kēia hui ānuene. Hōʻike ʻia ia mau ʻikepili ma loko o ka Pakuhi o lalo iho. ʻOi aku ka huinanui o nā hōʻailona pili i kekahi neʻe ʻana (he 46) ma mua o nā hui hōʻailona ʻē aʻe. Ua hoʻohana hou ʻia ia hōʻike haʻihelu hoʻoili no ka hoʻomaopopo ʻana i ka huinanui o nā hui hōʻailona he ʻelima e pili ana kekahi i kekahi. ʻO ka hopena o ia hōʻike haʻihelu hoʻoili, hōʻole ʻia ke kuhiakau kūpapa.[3] No laila, ʻoi aku ke kupu ʻana o nā hōʻailona o kekahi mau hui ma mua o nā hui ʻē aʻe. ʻO ka hui hea? Malia paha, ʻo ia nā hōʻailona pili i kekahi neʻe ʻana.

Nā hōʻailona o nā ānuenue haʻahaʻa

Nui ʻino nō nā mea hoihoi e pili ana i nā ʻano ānuenue ma loko o ka palapala i kapa ʻia The Chants of James Pālea Kapihenui Kuluwaimaka. ʻO Kuluwaimaka kahi mea oli kaulana na ka mōʻī ʻo Kalākaua. Ua ʻoki leo a kākau ʻōlelo ʻia kā Kuluwaimaka oli ʻana aku e Theodore Kelsey. A laila, ua kākau ʻo Kelsey i ia palapala nona ia mau kākau ʻōlelo a me kā Kuluwaimaka wehewehe ʻana i nā manaʻo o ia mau oli. Eia kahi o ia mau oli nona ke ānuenue pipiʻo, ʻōnohi, pūnohu, a me ke koʻiʻula.

He Lei No Kapiʻolani

Na kona poʻe pili aliʻi i haku i lei no ke aliʻi wahine

 

“1.       Aia i ka ʻopua ko lei nani,
2.         ʻO ke ānuenue pipiʻo i luna,
3.          Haʻaheo i ka mea ua liʻiliʻi,
4.         Aweawe ʻula i ka maka o ke ao,

5.         A like a like me ka ʻōnohi,

6.         Me ka pūnohu ʻula i ka mālie,

7.         Ke lawea maila e ka noe lani,

8.         Ma ke ala koʻiʻula, koʻiaweawe,

9.         Ua māhiehie i ka ua noe,
10.       I ke ehu wai o Kūlanihākoʻi,

11.       He kāhiko ia no ia nei,

12.       No ka pua kau i ka ʻiu a Lono,

13.       I kukupu a pua ma ka hikina,

14.       I ēwe Hawaii moku o Keawe,

15.       Haʻina ke aliʻi nona ka lei,

16.       ʻO Kapiʻolani i ka ʻiu o ka moku.” [4]

 

            Hoihoi kona manaʻo e pili ana i kekahi mau ānuenue haʻahaʻa. ʻO ka wehewehe ʻana o nā lālani 5-6. “Onohi, ua like me ka pūnohu, he ʻula ia ao e like me ke anuenue, eia naʻe, he nui poepoe kela. Ma ke ao e ʻike aku ai – maluna aʻe o ke ao. He punohu ʻula i ka moana ua ʻano like; ko ka ʻonohi he poepoe a ʻula e like me ka ʻula o ke anuenue.”[5]

 

[1] n.d. Phys 251. Accessed December 3, 2022. http://webphysics.iupui.edu/webscience/physics_archive/rainbows.html#:~:text=The%20whole%20process%20takes%2022.08,is%20about%202.36%20degrees%20wide.

[2] He kokekau wale nō kēia. ʻAʻole ia he ana hemolele.

[3] ʻO ka hopena o ka hōʻike haʻihelu hoʻoili:  χ2 (4, n = 96) = 52.3, p < 0.001. No laila, hōʻole ʻia ke kuhiakau kūpapa.

[4] Theodore Kelsey. 1933. "The Chants of James Pālea Kapihenui Kuluwaimaka." Lalani Village Waikiki, HI: Unpublished Manuscript. ʻaoʻao 84. Ua kaha wale ʻia nō kekahi o nā huaʻōlelo me ka ʻokina a me ke kahakō ma loko o kēia palapala.

[5] k.l.

haahaa 3.jpg
haahaa 5.jpg
haahaa 2.jpg

na Manuel Balesteri | Dreamstime.com

bottom of page