top of page
Ke Ānuenue ʻŌmaʻomaʻo
Ka Hakahakaea

 

Hoʻokahi lālā o kēia hui ānuenue, ʻo ia hoʻi, ka hakahakaea.

Nā hiʻohiʻona o ka hakahakaea

Ma loko o nā puke wehewehe, ʻo kēia ka wehewehena o ka hakahakaea:[1]

Pukui/Elbert:  n. He ānuenue nona ka waihoʻoluʻu ʻōmaʻomaʻo ma ka nui.

 

ʻO ka welo mua:                    He ānuenue nona ka waihoʻoluʻu ʻōmaʻomaʻo ma ka nui

ʻO nā welo kūlana ʻelua:        He hunahuna ānuenue

                                              He ānuenue pili i ke ao          

He hakahakaea (na Amnartk | Shutterstock.com)

 

Kākaʻikahi nō ka ʻike ʻana i ka hakahakaea, eia naʻe, he nani ia. Hōʻike ʻia ma loko o ke Kiʻi o luna. Paʻakikī nō ka loaʻa ʻana i kahi kiʻi no ka hakahakaea ma Hawaiʻi nei ma muli o ke kākaʻikahi o kona ʻano ʻike ʻia. Pili pinepine ka hakahakaea me ke ao. No laila, ua ʻōkomo ʻia ka welo kūlana ʻelua o luna aʻe, ʻo ia hoʻi, pili i ke ao.

Nā pōʻai lewa o ka hakahakaea e ʻōʻili ai

Ma muli o ko ka hakahakaea pilina me ke ao, ʻōʻili paha ia ma nā pōʻai lewa o nā ao e kau ai. ʻO ia hoʻi ka lewa lani lewa, ka lewa nuʻu, a me ka lewa lani.

Nā manawa o ka hakahakaea e ʻōʻili ai

 

Ma ke kuanaʻike ʻepekema, like nā manawa o ka hakahakaea e ʻōʻili ai me ko ka piʻo ānuenue. Kaukaʻi kona ʻōʻili ʻana a me kona waihoʻoluʻu ʻōmaʻomaʻo i ka nui o nā huna wai pili i nā ao. Ma ke kuanaʻike Hawaiʻi, hiki ke ʻōʻili ia ma nā manawa a pau, kaukaʻi i ke kuhikuhi ʻana o nā akua.

 

Nā hōʻailona o ka hakahakaea

Hoʻokahi wale nō laʻana o ke ʻano ānuenue hakahakaea i loaʻa ma loko o nā moʻolelo Hawaiʻi kuʻuna i kālailai ʻia. ʻO ia hoʻi, he ala ānuenue i ka lewa. Eia naʻe, i ke kuanaʻike o kekahi kumu ʻē aʻe, he hōʻailona ka hakahakaea no ka hōʻea koke ʻana o kekahi ʻihiʻawaʻawa nui.[2]

 

He ala ānuenue i ka mahina,lewa, pali, ola ma hope:

 

I kekahi moʻolelo, ua noho iho kahi kāne a me kahi wahine uʻi ma ka ʻāina ʻo Kuaihelani. ʻO Launahenahe ka inoa o ka wahine uʻi a ʻo Kaapeape ka inoa o ke kāne nohea. Ma Kuaihelani, noho iho ʻo Kaapeape i kekahi ana a noho ʻo Launahenahe i kekahi hale lau māʻoheʻohe i loko o kekahi uakoko. I kekahi lā, ua puka aku ʻo Launahenahe mai loko aku o ka hale a kāhili ʻia aku ka noe o ka uakoko. ʻIke pū iho ʻo Launahenahe lāua ʻo Kaapeape kekahi i kekahi a hū aʻela ko lāua kuko no ka hui pū ʻana. Lālau ʻo Launahenahe i kahi hakahakaea a kau pono akula i ka waha o ke ana o Kaapeape e noho ʻana. ʻO kēia hakahakaea, ʻo ia ke alanui a Launahenahe e hele ai a hui kino pū me Kaapeape, penei: “O Hakahakaea, oia ke anuenue omaomao i kau ia aku mai ka hale lau maoheohe aku a komo iloko o ke ana, i ka mao ana ae o ka noe uwahi, aia o Launahenahe i ka waha o ke ana kahi i ku hooha’i ai no kana ipo.”[3]

 

[1] Ua unuhi ʻia nā wehewehena o nā ʻano ānuenue i ka ʻōlelo Hawaiʻi no kēia papahana laeoʻo. E nānā ʻia ka māhele 1.1.1 no kekahi hoʻākaaka ʻana.

[2] Mika Lee, interview by Anthony Aalto. 2013. Hana Hou Magazine: Signs and Wonders Hana Hou Magazine, (January).

[3] ʻAʻole ʻike ʻia ka mea kākau. (1898, 26 Maraki). Ka Moʻolelo o Lau Nahenahe ka Wahine ui hoohai o ka aina polo-polo-au o Keolewa i Hoao me Kaapeape.   Ka Loea Kalaiaina.  ʻaoʻao 1.

Hakahakaea.png

na Amnartk | Shutterstock.com

bottom of page