
Ke Akakū Ānuenue
Nā hiʻohiʻona o ke akakū
Eia ka wehewehena o ke akakū ma loko o nā puke wehewehe:[1]
Pukui/Elbert: n., ʻO ka hopena e kapa ʻia ʻo "Specter of the Brocken", ʻike ʻia ma ka lua pele o Haleakalā. Pili pono, he akakū ānuenue. [2]
ʻO ka welo mua: He ānuenue ʻāweʻaweʻa
ʻO nā welo kūlana ʻelua: He ānuenue pōʻai
He ānuenue i ʻōʻili ma luna o nā kuahiwi kiʻekiʻe
He akakū (na Mike7777777 | Dreamstime.com)
I kekahi manawa, ma kahi kokoke i ka wēkiu o Haleakalā, komo aku kekahi mau ao a i ʻole nā noe i loko o ka lua pele. Inā, e kū aʻe ana kahi kanaka ma kekahi wahi kūpono, hiki paha iā ia ke ʻike i kona aka ma loko o nā ao, a ua kaʻapuni ʻia e kekahi ānuenue ma ka ʻaoʻao kūʻē o ka lua pele. ʻO ke akakū ānuenue ia hopena. ʻO ke kaʻina waihoʻoluʻu o ke akakū, ua like a like me ka luakālai, aia hoʻi, ke keʻokeʻo i waenakonu, a hāhai ʻia e ka uliuli, ka ʻōmaʻomaʻo, ka lenalena, a me ka ʻulaʻula. ʻO Haleakalā kekahi wahi e ʻike ʻia ai ia akakū ma ka pae ʻāina o Hawaiʻi.
ʻO Spectre of Brocken ka inoa haole, no ka mea, ʻike pinepine ʻia nō ia ʻano ānuenue ma ka wēkiu o ke kuahiwi ʻo Brocken. ʻO Brocken ke kuahiwi kiʻekiʻe loa o ka pae kuahiwi ʻo Harz ma ka ʻāina ʻo Kelemānia. Eia kekahi, ma nā wēkiu kuahiwi kiʻekiʻe a puni ka honua, ʻike ʻia akula ka Spectre of Brocken e nā mea piʻi kuahiwi.[3]
Nā pōʻai lewa o ke akakū e ʻōʻili ai
ʻOiai, ʻōʻili ke akakū ma ka wēkiu o Haleakalā, ʻo ka pōʻai lewa nuʻu kahi e ʻōʻili ai.
Nā manawa o ke akakū e ʻōʻili ai
ʻO ka huaʻōlelo akakū, ʻo ia ka pili ʻana o nā huaʻōlelo ʻo aka a me kū. No laila, ʻo ka manaʻo o ka huaʻōlelo akakū, ʻo ia ke kū ʻana o ke aka o kekahi kanaka. He mea ʻano nui ke aka, no ka mea, i ka wā kahiko, ua manaʻo iho kekahi mau Hawaiʻi, aia ka mana a me ka ʻuhane o kēlā me kēia kanaka i kona aka.[4] No laila, no ka Hawaiʻi, he mea kupaianaha nō ka ʻike ʻana iho i kona ʻuhane ponoʻī ma waenakonu o kekahi ānuenue pōʻai ma ka wēkiu o kahi kuahiwi ʻiu, e laʻa ʻo Haleakalā.
Ua haku ʻia kekahi mele nona kahi lālani e pili ana i ke akakū ānuenue, a ua kapa ʻia ʻo Huakaʻi mai Honolulu i Hilo. Hoʻomaka ka paukū ʻekolu penei:
“He ʻoiaʻiʻo nō ke akakū ānuenue,
ma Haleakalā ka mauna kaulana....” [5]
He ʻano ānuenue kākaʻikahi ke akakū i ka wēkiu o Haleakalā. A ua hiki i ka haku mele ke koho i kekahi o nā mea kaulana ʻē aʻe o ka mokupuni ʻo Maui no ka haku ʻana i kāna mele. Eia naʻe, koho ʻo ia i ke akakū ānuenue. He mea koʻikoʻi nō paha ke akakū ānuenue. Ma muli o ka manaʻo ma loko o ka lālani “He ʻoiaʻiʻo nō ke akakū ānuenue,” a malia paha, ʻaʻole i hilinaʻi ʻia ka ʻōʻili ʻana o ia ʻano ānuenue e nā poʻe a pau ma Hawaiʻi nei.
Ma ke kuanaʻike ʻepekema komohana, ʻaʻole ka spectre of Brocken he mea kupaianaha, he mea pili i nā loina kālaikūlohea. ʻO ia mau loina kālaikūlohea, i mea nō ia e ʻōʻili ai ia ʻano ānuenue, aia he ʻehā koina, penei:[6]
-
Haʻahaʻa ka huina lā
-
Aia ka uhiwai a i ʻole kahi ao ma ke kuahiwi
-
Aia ka lā ma hope o ka mea nānā
-
E kū ana ka mea nānā i kekahi wahi kiʻekiʻe
He inoa haole ʻē aʻe ko ka spectre of Brocken, ʻo ia ka Glory, a ʻaʻole maopopo leʻa ke kumu ʻepekema o ka Glory e ʻōʻili ai. Eia naʻe, he mau manaʻo ko ke kaiāulu ʻepekema, a e kāmau ana nō kā lākou noiʻi ʻana. Eia kekahi kumumanaʻo ʻepekema e hāpai ʻia nei i kēia manawa e pili ana i ka ʻōʻili ʻana o ka Glory. ʻAʻole ka Glory he ānuenue pōʻai piha, no ka mea, he 84 degrees ka nui o ka huina anawaena o ke āneunue pōʻai piha, a he 20 degere a emi iho ka nui o ka huina anawaena o ka Glory. ʻAʻole hiki ke wehewehe ʻia ka ʻōʻili ʻana o ka Glory ma o ke anahonua wale nō, ʻo ka mea nō hoʻi e pono ai, ʻo ia ka noʻonoʻo ʻana i ka mikili ʻana.[7]
Ke anahonua o ke akakū ānuenue
E like me ke ānuenue, i ka manawa o nā kukuna lā e komo iho ai i nā huna wai pūailewa, kīkeʻe ʻia ma muli o ka paʻapū o ka wai. ʻO ia hoʻi, ʻoi aku ka paʻapū o ka wai ma mua o ka paʻapū o ke ea. Ma muli o ia hoʻokīkeʻe ʻia ʻana i loko o ka huna wai, kaʻawale ʻia ka malama keʻokeʻo i loko o nā malama waihoʻoluʻu ʻē aʻe he ʻehiku. Ma ka hope o ka huna wai e hoʻāka iho ai kēlā me kēia malama waihoʻoluʻu. Kīkeʻe hou ʻia ia malama waihoʻoluʻu i ka haʻalele ʻana o ka huna wai, eia naʻe, no ka Glory, mikili ʻia nō hoʻi ia mau malama waihoʻoluʻu. Hiki ke ʻike ʻia ia kaʻina i loko o ka Pakuhi o luna aʻe. Ma hope o ka mikili ʻia ʻana o nā malama waihoʻolulu me ke ʻano he ʻopi nalu, a ʻohi ʻia nā waihoʻoluʻu i kekahi mau pōʻai ma hope o ka huna wai, no ka mea, he kiko kia ʻōlohe ko ia ʻopi nalu.[8]
Nā Hōʻailona o ke akakū
Ma loko o nā kūmole i kālailai ʻia no kēia papahana, ʻaʻole loaʻa kahi hōʻailona o ke ānuenue akakū. Ua maopopo i kekahi poʻe Hawaiʻi, he mea pōmaikaʻi ka ʻike ʻana i ke akakū ma luna o Haleakalā, no ka mea, ua manaʻo lākou, ʻo ko lākou ʻuhane ponoʻī kēlā e nānā mai ana iā lākou. Pēlā ka hōʻike ʻana ma loko o kā Pukui puke.[9]
[1] Ua unuhi ʻia nā wehewehena o nā ʻano ānuenue i ka ʻōlelo Hawaiʻi no kēia papahana laeoʻo. E nānā ʻia ka māhele 1.1.1 no kekahi hoʻākaaka ʻana.
[2] Wehewehe Wikiwiki. n.d.. Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo. https://hilo.hawaii.edu/wehe/.
[3] Atmospheric Optics. n.d. Brocken Spectre. Accessed October 30, 2023. https://atoptics.co.uk/blog/brocken-spectre/.
[4] Mary K. Pukui, E.W. Haertig, C.A Lee. 1972. Nānā i ke Kumu. Vol. 1. 2 vols. Honolulu: Hui Hānai. Vol 1: 10.
[5] Hanalei Machado. Ua nīnauele ʻia e Kauanoe Kimura. 1973. "HV24.21." Ka Leo Hawaiʻi. (Pepeluali 6).
[6] Atmospheric Optics. n.d. Brocken Spectre. Accessed October 30, 2023. https://atoptics.co.uk/blog/brocken-spectre/.
[7] He manaʻo i hoʻoloa ʻia. E nānā ʻia ka papa wehewehe huaʻōlelo.
[8] Physics.stackexchange.com/users/63097/diracology. n.d. What is the explanation of the glory (optical phenomenon)? Accessed Nowemapa 1, 2023. https://physics.stackexchange.com/questions/256636/what-is-the-explanation-of-the-glory-optical-phenomenon.
He manaʻo i hoʻolaulā ʻia. E nānā ʻia ka papa wehewehe huaʻōlelo.
[9] Mary K. Pukui, E.W. Haertig, C.A Lee. 1972. Nānā i ke Kumu. Vol. 1. 2 vols. Honolulu: Hui Hānai. Vol 1: 10.


na Mike7777777 | Dreamstime.com