
He Moʻolelo no ʻAukelenuiaikū

Ka Hōʻike Hoʻopōkole:
ʻO ʻAukelenuiaikū ke keikāne ʻumikūmākahi o ʻIku a me Kapapaiakea. ʻO kā lāua keikikāne punahele ʻo ia. ʻUmi kaikuaʻana o ʻAukelenuiaikū a he mau loea mokomoko lākou. Manaʻo ʻino lākou iā ʻAukelenuiaikū, no ka mea, wahi a kā lākou makuakāne, ʻo ia ka mea e ili ana i ke aupuni mōʻī. Ua kiola ʻia ʻAukelenuiaikū e kona kaikuaʻana i ka lua o Kamoʻoinanea. He ʻai kanaka ʻo Kamoʻoinanea. Ua hoʻokaʻaʻokoʻa ʻia ʻo ʻAukelenuiaikū e Moʻoinanea a hōʻike ʻano ʻo ia iā ʻAukelenuiaikū i ka ʻāina hakahaka o Namakaokahaʻi. Hāʻawi ʻia ʻo ʻAukelenuiaikū i kekahi lau hoʻolako ʻai, kekahi mau mea kupanaha ʻē aʻe, a me kekahi pahu ma ke akua ʻo Lonoikoualiʻi i loko iho. Hiki iā Lonoikoualiʻi ke aʻo iā ʻAukelenuiaikū i ka mea pōʻino koke. A Laila, hāpai ʻia ʻAukelenuiaikū i waho o ka lua.
Ua haʻalele nā kaikuaʻana iā Kuaihelani. Hele pū ʻo ʻAukelenuiaikū me lākou a ʻoiai lākou e huakaʻi ana, ʻaʻole lākou i make pōlolei i ka lau hoʻolako ʻai. Iā lākou i hōʻea ai i ka ʻāina o Namakaokahaʻi, kūkala kaua nā kaikuaʻana a hōʻā ʻia lākou a hiki i lehu. Hoʻōla ʻia ʻo ʻAukelenuiaikū ma muli o kona ʻau ʻana i kahakai. Ua lilo ʻo ia i hoaloha o nā kauā (ka ʻiole a me ka moʻo) āna i launa pū ai a koikoi nō ʻo ʻAukelenuiaikū i nā kaikunāne manu he ʻehā i ka hoʻopalau ʻana o Namakaokahaʻi iā ia iho. Ma ko Namakaokahaʻi hale ʻo ia i hōʻā ʻia ai ka ʻīlio mākonā a hiki i lehu e ʻAukelenuiaikū, a ʻaʻole ʻo ia i ʻai i ka mea ʻai lāʻau make i hāʻawi ʻia iā ia. Ua aʻo aku ke akua wahine iā ia i kona mana kalakupua akā, koe ka lele ʻana. Lilo ʻo ʻAukelenuiaikū i ka mōʻī o kona ʻāina a pau. Pono ʻo ia e hana i kona mana no ka lanakila ʻana i kekahi ʻohana pōʻino ʻē aʻe. Ua hāpai ʻia ʻo ia e ka manu ʻo Halulu i kona pūnana ma luna o ka pali no ka ʻai ʻana iho, akā, moku nā ʻēheu a me ka poʻo o ia manu i kā ʻAukelenuiaikū pahi kalakupua. Hoʻokuʻu iho ʻo ʻAukelenuiaikū i kekahi ānuenue i ka honua.
He hoa pāʻani ke keikikāne a ke kaikuaʻana mua o ʻAukelenuiaikū nāna. Ma o ka ʻae ʻana o ia keikikāne i pili pū ai ʻo ʻAukelenuiaikū i ka hui kele. Uē ʻo ʻAukelenuiaikū i ka make o ia keikikāne a hoʻouna ʻia ʻo ia e kāna wahine no ke kiʻi ʻana mai i ka wai ola i mea e hōʻola hou ai i kona ʻohana make. Aia ka wai ola i ka mole o kekahi lua. Hiki ke loaʻa ia lua ma muli o ka lele hikina ʻana i kahi a ka lā e piʻi aʻe ai. E loaʻa hou auaneʻi iā ia ka ipu nona ka wai ola. Hōʻola hou ʻia kona ʻohana make e kāna wahine. Ua hoʻokele auaneʻi nā kaikuaʻana a me kāna keikikāne a piholo lākou.
Ua ʻume ʻia ʻo Aukelenuiaikū i ko kāna wahine mau hoahānau uʻi ʻo Pele lāua ʻo Hiʻiaka a hoʻopunipuni ʻo ia e hele lawaiʻa i mea e hui pū ai me lāua. Maopopo auaneʻi kēia i kāne wahine a kipaku ʻia aku nā hoahānau uʻi i kahi ʻē. Hoʻoholo ʻAukelenuiaikū e hoʻi mai i kona ʻāina hānau. Hele aku ʻo ia i Kuaihelani a ʻolohaka ia wahi ke ʻike maka aku ona. Haʻalele aku ka ʻohana iā Kuaihelani no Kauaʻi no ko lākou noho ʻana. Ma Kauaʻi, lilo ʻo Iku i ka ʻai moku a ma hope aku, hakakā ʻia kekahi kaua no ko ʻAukelenuiaikū kaikuahine uʻi.
He aha ke ʻano ānuenue ma loko o ke kaʻao?
Ma loko o kēia kaʻao e ʻōʻili ai kekahi mau ʻano ānuenue he ʻekolu. ʻO ia hoʻi, ka Piʻo ānuenue, ka Uakoko, me ka Pʻo muku. Aia he ʻekolu ʻōuli/hōʻailona o kēia mau ānuenue e hōʻike ʻia ma loko o kēia kaʻao. Hiki ke ʻike ʻia kēia mau ʻano ānuenue a me nā ʻōuli ma loko o ka Papa ma lalo iho nei.
Eia kekahi laʻana mai kēia kaʻao:
“e noho ana ia wā, ko Halulu lua, he manu nō, ʻo Kiwaha ka inoa. Haʻawi maila ia iā ʻAukelenuiaikū i alanui. ʻO ia ke ānuenue poʻomuku, ʻekolu ʻano, he lenalena, he ʻula, he ʻōmaʻomaʻo. A ma laila lākou i hoʻi ai a hiki i lalo.”
“A hiki ʻo ʻAukelenuiaikū i lalo me nā kānaka, lawe aʻela ʻo Kiwaha i ke alanui ānuenue i ka pali, ma hope o laila, nīnau aku ʻo ʻAukelenuiaikū i nā kānaka: He aha kā ʻoukou mau mea ʻono?...”
na Hoaloha Westcott