top of page
Nā Waihoʻoluʻu Ānuenue
 

Ma ka ʻikepili i ʻohi ʻia mai kahi ʻatikala nūpepa ʻōlelo Hawaiʻi, eia nā waihoʻoluʻu ānuenue: ʻulaʻula pua rose, ʻōlenalena ʻalani, lenalena maoli, ʻōmaʻomaʻo, uliuli, ʻinikō, mākuʻe (waioleka).[1]  Hiki ke ʻike ʻia nā waihoʻoluʻu ānuenue ma loko o ka Pakuhi ma lalo.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ʻO ka manaʻo maʻamau, ʻehiku waihoʻoluʻu o ke ānuenue ʻoiai he ʻauina kala ke ānuenue. He mea hoihoi, ua hoʻopili ʻia kekahi kāhulu ma hope o ka huaʻōlelo waihoʻoluʻu i mea e hoʻonui ai i ka hoʻomaopopo ʻana i ka waihoʻoluʻu ānuenue, ʻo ia hoʻi, ka ʻulaʻula pua rose, ka ʻōlenalena ʻalani, a me ka lenalena maoli. ʻAʻole hiki ke ʻike ʻia nā waihoʻoluʻu a pau i nā manawa a pau o ke ānuenue e ʻōʻili aʻe ai. I kekahi mau manawa, hoʻokahi wale nō waihoʻoluʻu e ahuwale ana.

Malia paha, ʻoi aku ke ʻano nui o ka ʻulaʻula ma mua o ko nā waihoʻoluʻu ʻē aʻe, no ka mea, kupu ka ʻulaʻula ma loko o nā wehewehena o kekahi mau ʻano ānuenue a me kauwahi ʻōlelo noʻeau e pili ana i ke ānuenue. E laʻa ka ʻōnohi ʻula, ka pūnohu ʻula, ka uakoko, ke kūleiʻula, ke koʻiʻula, ka haka ʻula a Kāne,[2] ke koʻiʻula a Kāne, a pēlā aku.

Ua ʻohi ʻia kanaono kūmāiwa huaʻōlelo e pili ana i ka ʻulaʻula ma loko o ia pepa nui.[3] Eia kekahi, ma loko o kahi kumu ʻē aʻe, ʻekolu huaʻōlelo o ka ʻōlelo Hawaiʻi nona ka waihoʻoluʻu ʻula o ke ānuenue ma loko o ko lākou wehewehena, penei.[4]

kiawe ʻula. He noʻa ʻāweʻaweʻa ʻula, e like me ka ʻula o ke ānuenue a i ʻole nā ao.  

kōkō ʻula. He naepuni nona ka waihoʻoluʻu ʻula, e like me ke ānuenue e hāliʻi ana.

mākolekole. Redup. o mākole 1,2,3. Ua mākolekole, He ua nona nā waihoʻoluʻu ānuenue ʻula.

Ke komo nā waihoʻoluʻu a pau o ka malama keʻokeʻo i nā huna wai pūailewa, a laila, ʻōʻili ke ānuenue nona nā waihoʻoluʻu a pau o ka ʻauina kala. ʻO ia hoʻi, inā, loli ka malama keʻokeʻo ma mua o kona komo ʻana i nā huna wai pūailewa, a laila, loli nā waihoʻoluʻu o ke ānuenue. Inā, nui ka haumia i ka lewa, hiki paha ke ʻike ʻia kekahi ānuenue nona ka waihoʻoluʻu lenalena maoli. Inā, ʻaneʻane napoʻo ʻana o ka lā, ʻo ia hoʻi ke alaula, a laila, nalowale ka uliuli, ka ʻōmaʻomaʻo, ka lenalena maoli, a me ka mākuʻe ma loko o ke ānuenue ma muli o ko ia mau waihoʻoluʻu hoʻopuehu ʻia ʻana e ka lewa, koe wale nō ka ʻulaʻula, a no laila, he ānuenue ʻulaʻula pua rose ke ʻike ʻia aku.[5] Hiki ke ʻōʻili kekahi mau ʻano ānuenue ʻē aʻe nona hoʻokahi wale nō waihoʻoluʻu. E laʻa ka hakahakaea, ka pūnohu ʻula, ke keʻokeʻo, a pēlā aku.

 

[1] G.K. Keawahaku. (1893, Iuly 29). He Kumumanao.  Ka Nu Pepa Kuokoa, ʻaoʻao 4.

[2] Keaulumoku. 1886, 2015. Na Mele Aimoku Na Mele Kupuna a me Na Mele Ponoi o ka Moi Kalakaua I. Honolulu, HI: Hawaiian Historical Society. ʻaoʻao 5.

[3] Keoni Kelekolio. 2013. ʻO ka Hiwa, ka Lawa, ka ʻUla: He Noiʻina Waihoʻoluʻu Hawaiʻi. Hilo, HI: Palapala Noiʻi Laeoʻo. Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo: 20.

[4] Kati Loke Rose. 1980. Ka Ua. Honolulu, HI: University of Hawaiʻi Press.

[5] Katherine Wright.  n.d. Think You Know Rainbows? Look Again. Accessed Apelila 2024. https://www.scientificamerican.com/article/think-you-know-rainbows-look-again-slide-show1/.

waihoʻoluʻu.jpg

Nā Waihoʻoluʻu Ānuenue

na Tianne Alegnani

bottom of page