
Ka Moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele
Ka Hōʻike Hoʻopōkole:
E huakaʻi a nānā ana ʻo Pele i kekahi mau wahi no ka hoʻokumu ʻana i kahi ahi ʻai honua (lua pele). Ua pae ʻo ia i ka mokupuni o Oʻahu, a me kona lāʻau kupaianaha ʻo ia i ʻōʻō iho ai i ka lepo. Eia naʻe, he mau wai wale nō ko ia ʻāina. Nele ka ʻāina i ka pele ʻole, no laila, haʻalele ʻo ia iā Oʻahu no ka moku o Keawa. Ma laila, ua hoʻokumu ʻia ʻo Kilauea i wahi no Pele a me kona ʻohana e noho iho ai.
ʻEwalu kaikaina o Pele ma loko o kēia mana o ka moʻolelo, ʻo ia hoʻi ʻo Hiʻiakaikaʻaleʻi, ʻo Hiʻiakaikaʻalemoe, ʻo Hiʻiakapaikauhale, ʻo Hiʻiakaikapuaaneane, ʻo Hiʻiakaikapualauʻi, ʻo Hiʻiakanoholae, ʻo Hiʻiakawāhilani, a me ʻo Hiʻiakaikapoliopele. ʻO Hiʻiakaikapoliopele ko Pele kaikaina punahele. Wahi a kekahi poʻe paʻa moʻolelo Hiʻiaka, lehulehu nō poʻe Hiʻiaka, kanahā a ʻoi paha. He hōʻailona ānuenue ko ʻelua o ia poʻe Hiʻiaka, ʻo ia hoʻi, ʻo Hiʻiakamākolewāwahiwaʻa, ʻo ka lei hala a me ke ānuenue kona mau hōʻailona. ʻO Hiʻiakanoholani, ʻo ka ʻōnohi ʻula a me ka uakoko ko ia ala hōʻailona.
I kekahi lā, e heʻe nalu ana ʻo Pele a me kona mau kaikaina. Hele a maka hiamoe ʻo Pele. ʻO kona noi akula nō ia Pele iā Hiʻiakaikapoliopele e kiaʻi iā ia i ka manawa āna e hiamoe iho ana, a ʻaʻole e hoʻāla no hoʻi. ʻOiai ʻo Pele e hiamoe ana, ua lohe kona pepeiau i kekahi kani pahu hula. ʻO ka lele akula nō ia o kona ʻuhane i kekahi mau mokupuni like ʻole. Ma Kauaʻi, ua loaʻa auaneʻi iā ia ia pahu hula a me ke aliʻi ʻo Lohiʻau. ʻOi aku nō ka nohea uʻi o Lohiʻau ma mua o ko nā kāne a pau o ko Hawaiʻi pae ʻāina. Ua lilo ʻo Pele lāua ʻo Lohiʻau i ipo kekahi i kekahi a hiki i ka manawa o Pele i haʻalele aku ai no Kilauea. Ma hope, kēnā ʻia ʻo Hiʻiaka e Pele no ke kiʻi ʻana mai iā Lohiʻau i Kilauea. Ua haʻawi ʻo Pele i kekahi mau mana kupaianaha, a me kahi pāʻū kupaianaha iā Hiʻiaka.
Ua huakaʻi akula ʻo Hiʻiaka me kona mau hoa, a nui nō na mea ʻino i loaʻa iā lākou. Ma hope o kā lākou pae ʻana mai i Kauaʻi, i hākālia nō a loaʻa ʻo Lohiʻau iā lākou. Ma ia manawa, make ʻē ʻo Lohiʻau.
Ua lawe ʻia akula ke kūpapau o Lohiʻau e ʻelua wahine moʻo, a kanu ʻia ma loko o kekahi ana i nā pali o Hāʻena. ʻO ka lawe ʻana aku nō hoʻi o ko Lohiʻau ʻuhane na ia moʻo he ʻelua, a waiho ʻia ma loko o kahi pūniu. Ua loaʻa auaneʻi ko Lohiʻau ʻuhane iā Hiʻiaka mā, a i ka manawa o lākou e piʻi aʻe ana i ia pali no ka loaʻa ʻana mai i ko Lohiʻau kino, nou akula ia mau moʻo i kekahi lāʻau iā Hiʻiaka mā. ʻO ke kuʻi akula nō ia o Hiʻiaka i nā moʻo me kāna pāʻū kupaianaha i mea e hoʻomake ai iā lāua. Ua loaʻa ko Lohiʻau kino iā Hiʻiaka mā, a oli ʻo Hiʻiaka i 30 lā i mea e hoʻōla ai iā Lohiʻau. Ma hope o ko Lohiʻau hoʻōla ʻia ʻana, ʻo ka honi maila nō ia o Hiʻiaka iā Lohiʻau, eia naʻe, ʻike ʻo Pele i ia honi ʻana ma o kona ʻike pāpālua. Hū aʻela ka ukiuki ma loko o Pele, a no laila, hoʻā ahi ʻia nā nahele ʻōhiʻa o Puna e Pele, uhi ʻo Pele iā Hōpoe i ka ʻā pele. He aikāne ʻo Hōpoe no Hiʻiaka.
Iā Hiʻiaka lāua ʻo Lohiʻau i hoʻi mai ai i Kilauea, ua uhi ʻia ʻo Lohiʻau a make i ka ʻā pele e Pele. Ua hoʻōla hou auaneʻi ʻo Lohiʻau e Kānemilohae. Hoʻokumu ʻia auaneʻi kahi hoʻopau kaua ma waena o Pele me Hiʻiaka. ʻO ka hana o Lohiʻau, ʻo ia kāna hoʻi ʻana mai auaneʻi i Kauaʻi.

Ma loko o kēia moʻolelo e ʻōʻili ai kekahi mau ʻano ānuenue he ʻumikūmālua. ʻO ia hoʻi, ka piʻo lani/piʻo akua, ka lihi, ke kūleiʻula, ke ānuenue piha, ke ānuenue 12, ka pūnohu, ka pūnohu ʻula, ka uakoko, ka pūnohu uakoko, ka ʻōnohi, ka ʻōnohi ʻula, a me ke koʻiʻula. He ʻeiwa ʻōuli/hōʻailona o kēia mau ānuenue e hōʻike ʻia. Hōʻike ʻia kēia mau ʻano ānuenue a me nā ʻōuli/hōʻailona ma loko o ka pakuhi ma lalo iho.

Eia kekahi laʻana mai kēia moʻolelo:
He hōʻailona no ke kū mai o kekahi aliʻi/akua:
Ua hele aku ʻo Kauakahiapaoa mai Kauaʻi a i Hawaiʻi no ka loaʻa ʻana o ke kino o Lohiʻau. Iā ia e noho iho ana me Pele, loli ko Pele hiʻona pupuka i wahine uʻi loa, penei;
“O ka ʻēheu o ka manu kāne i ʻike aku, e hohola ana mai kahi kala o ka hale a pā i kekahi kala. A e noho ana ua wahine uʻi nei me ka pipiʻo o nā ānuenue he 12 ma ʻō a ma ʻaneʻi o ua wahine lā.”[i]
[i] ʻAoʻao 415.
na Mike Klug