top of page
Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo
 

Ka Hōʻike Hoʻopōkole:

ʻO Kaweloleimakua (Kawelo) ka meʻe o kēia moʻolelo. Ma ka mokupuni ʻo Kauaʻi, ma Hanamāʻulu, ua hānau ʻia kona mau mākua, ʻo ia hoʻi, ʻo Maʻihuna ka makuakāne a ʻo Malalaikalani ka makuahine. He mau hānau kaikuaʻana ko Kawelo a hoʻokahi ona pōkiʻi. ʻO Kahuelokū (Kawelomaihuna) ka hiapo a ʻo Kamalama ka muli loa. Ua hānau ʻia ʻo Kahuelokū i kahi keiki ʻaluʻalu. Ma hope o kona hānau ʻia ʻana, wahī ʻia ʻo ia i loko o kekahi kapa. ʻO ka noʻonoʻo ihola nō ia o nā mākua i ke kanu paʻa ʻana i ia ʻaluʻalu, akā naʻe, wānana nā kupuna i kahi ola kupaianaha nona. Eia kā, he ʻeʻepa (he ʻiole) ʻo Kahuelokū. 

I ka lā like i hānau ʻia ai ʻo Kawelo, ua hānau ʻia kona mau hoahānau ʻo ʻAikanaka a me  Kauahoa (he pilikua). No Wailua ʻo ʻAikanaka, a no Hanalei ʻo Kauahoa. ʻOiai ko lākou wā kamaliʻi, ua hānai ʻia ia e kekahi mau kahu hānai ʻē aʻe ma Wailua. ʻO ko Kawelo kahu hānai, ʻo ia kona kupunakāne a me kona kupunawahine. Ua aʻo ʻia mai ʻo Kawelo i ka ʻike kilokilo ao ʻōpua, ke kilo lani, ka pule, a me ka mālama akua. Nui nō ko Kawelo ʻai ʻana, ʻo ia ka ʻai ā manō. Eia kekahi, inaina ʻia ia mau hoahānau ona i kā Kawelo lanakila ʻana i ka lele lupe.

I ko Kawelo ʻohana i neʻe ai i Oʻahu, inaina ʻia nō hoʻi kona mau kaikuaʻana i kā Kawelo lanakila ʻana i ka mokomoko a me ka hākōkō. No laila, haʻalele ia mau kaikuaʻana ona iā Oʻahu no Kauaʻi. Noho loa ʻo Kawelo ma Oʻahu, a hele a mākaukau i ka lawaiʻa. Hālalo ʻia kekai iʻa uhu nunui mai ka hohonu o ke kai ma o kekahi paha e Kawelo, ʻo Uhumākaʻikaʻi kona inoa. Ua aʻo mai nō hoʻi ʻo Kawelo i kekahi mau hana kaua i ka manawa ona e noho ana ma Oʻahu.

Ua lilo ʻo ʻAikanaka ʻo ka mōʻī o ka mokupuni o Kauaʻi, akā naʻe, he mōʻī ʻino nō ʻo ia. He mea ʻālunu nō, a hana ʻino ʻo ia i nā kūpuna, nā mākua, a me nā makaʻāinana a pau. Kākaʻikahi nō ka mea ʻai no nā poʻe a pau. ʻAʻohe i ʻemo, aia wale nō, ʻo ka ʻuku a me ka liha ma luna o ko nā poʻe poʻo ka mea ʻai no nā poʻe. Ma muli o ka hana a ʻAikanaka, kiʻi ʻia ʻo Kawelo e kekahi kupuna he ʻelua e hoʻi i Kauaʻi no ke kaua ʻana iā ʻAikanaka. Ma mua o kā Kawelo haʻalele ʻana i Oʻahu, kūkulu ʻia kahi heiau e Kawelo mā no kona mau akua ma Waiʻanae, ʻo ia hoʻi, no Kūkalaniʻehu a me Kāneikapualena.

Ma ke kaua mua, lanakila auaneʻi kā Kawelo pūʻali i luna o kā ʻAikanaka, a kipaku ua ʻAikanaka iā Hanapēpē. ʻO ia kahi ona e noho ana me ke ʻano ʻilihune. Eia naʻe, he kumakaia kekahi keikikāne a Kawelo, ʻo ia hoʻi, ʻo Kaʻelehā. Ua male ʻo Kaʻelehā i ke kaikamahine a ʻAikanaka. Hōʻike ua Kaʻelehā iā ʻAikanaka i ka mea kaua nāwaliwali o Kawelo, ʻo ia hoʻi ke kaua pōhaku. ʻO ka nou akula nō ia o nā koa o ʻAikanaka i pōhaku he nui iā Kawelo a make, eia naʻe, hoʻōla hou ia meʻe. Ua luku ʻia a make ʻo ʻAikanaka e Kawelo. Hoʻi hou ʻo Kawelo i kona ʻāina hānau ʻo Hanamāʻulu, a noho maluhia ma laila. Aloha ʻia ʻo Kawelo e nā poʻe a pau i kona hana lokomaikaʻi.
 

Kawelo.jpg

Ma loko o kēia moʻolelo e ʻōʻili ai kekahi mau ʻano ānuenue he ʻewalu.  ʻO ia hoʻi,  ka piʻo ānuenue piha, ka piʻo ānuenue pālua, ke ānuenue pākolu, ka pūnohu, ka pūnohu ʻula, ka pūnohu uakoko, ka punakea a me ka mākole.  He ʻehiku ʻōuli/hōʻailona o kēia mau ānuenue nāna e kupu. Hōʻike ʻia kēia mau ʻano ānuenue a me nā ʻōuli/hōʻailona ma loko o ka pakuhi ma lalo iho.  

kawelo.jpg

Eia kekahi laʻana mai kēia moʻolelo:

 

He Wānana

 

He mea kōliʻuliʻu paha ka hōʻailona o nā ānuenue ʻekolu, eia naʻe, ma muli o ka pōʻaiapili ma ka manawa o kēia moʻolelo, he wānana paha ia ānuenue he ʻekolu. ʻO ia hoʻi, hoʻomake ʻia auaneʻi ʻo Uhumākaʻikaʻi e Kawelo.

 

“I ia wā i pipiʻo iho ai nā ānuenue ʻekolu ma luna pono o ka hale. A ʻike maila ʻo Kalaumeki, hoʻohuoi aʻela ua wahi Kalaumeki nei i loko iho ona ma ka nalu ʻana iho, “Haʻo wale hoʻi kēia mau ānuenue e piʻo maila i ko mākou hale. He aha lā ka hana a ke ānuenue?””[i]

 

[i] Hoʻoulumāhiehie. 2009. Ka Moʻolelo Hiwahiwa o Kawelo. Edited by Hiapo Perreira. Honolulu, HI: Bishop Museum Press., ʻaoʻao 207.

na Hoaloha Westcott

bottom of page